Birkaç yıldır adını sıklıkla duymaya başladığımız, özellikle de bitcoin ve benzeri kripto para birimleri ile adını duyuran blockchain (blok zinciri) son dönemde birçok iş kolu ve iş biriminde de kullanılmaya başlandı. Her ne kadar Türkiye’de ve hatta dünyada henüz yolun başında olsak da, çağımız gereklerine bakarak bunun yakın bir zamanda yaygın bir kullanım ağına ulaşacağını kestirmek zor değil. O halde öncelikle “Blok zinciri nedir?” sorusuyla başlayalım. 

Blok zinciri en yalın haliyle, merkezi olmayan, birçok lokasyondan bağlanılabilen bir veri tabanıdır. Buna göre, tüm kullanıcıların yaptığı her bir işlem (ödeme, transfer vb.) bir blok olarak zincire ekleniyor, kriptografi yoluyla diğer bloklara bağlanıyor (Kriptografi wikipedia’daki tanımına göre; gizlilik, kimlik denetimi ve bilgi güvenliğini sağlamak amacıyla çalışan matematiksel bir yöntemdir. Bu sayede okunabilir durumdaki bir bilgi; istenmeyen taraflarca okunmaması adına okunamayacak hale getirilir) ve bu özelliği gereği bu bloğun içerisinde işlem asla değiştirilemiyor. Bu veritabanı üzerinde yapılan her işlem üzerinde tarihi ve yapanın kimliği eklenerek değiştirilemeyecek şekilde diğer bloklara bağlanıyor. Söz konusu işlemi yapan (mal/hizmet satışı, transfer, ödeme, gümrükteki herhangi bir işlem vb.) tüm tarafların (bunlara düğüm -İngilizcesi ile node- deniliyor) veritabanına giriş ve işlem hakkı bulunuyor.

Söz konusu işleme taraf olan herhangi bir kişi yapması gerekeni yaptığında bunun blok zincirine eklenebilmesi için konuya taraf olan diğer kişilerin bunu onaylaması gerekiyor (bunun için arka planda bir algoritma çalışıyor). Taraflar onayları verdikten sonra ilgili işlem bloğu zincire ekleniyor ve işlem tamamlanıyor. Görüleceği üzere ilgili işlem bloklarından oluşan blok zinciri veritabanı herhangi bir yerde merkezi olarak saklanmıyor, tüm kullanıcılarda bir kopyası bulunuyor, herhangi bir kullanıcının diğerlerinin onayı olmadan bir bloğu, işlemi değiştirme hakkı bulunmuyor.

Tüm bu avantajlarına bakıldığında aslında uçtan uca tedarik zinciri süreçleri için blok zincirinin oldukça avantajlı bir uygulama olduğunu söyleyebiliriz. Çok basit bir örnekle; bir çift ayakkabının üretim, depolama ve dağıtım sürecinde; kayıp, fire, çalıntı, sahte ürün gecikme ya da süreç esnasında duplike veri, hatalı belge vs söz konusu olabilir. Ancak örneğin blok zinciri kullanılırsa, orijinal üretici her ürettiği ürün için blok ekleyerek blok zincirini başlatır, sonrasında sürece dahil olan taraflar kendi yaptıkları işleme dair yeni bir blok eklerler. Böylelikle her ürün tamamen uçtan uca güvenilir bir şekilde takip edilebilir hale gelir. Bu örnekten de görüleceği üzere, blok zinciri, uçtan uca tedarik zinciri süreçlerinin görünürlüğünü ve takip edilebilirliğini sağlar.

Tüm bunlara ek olarak, tedarik zincirindeki örnek diğer uygulamalar ve faydaları ise:

Akıllı Kontrat (Smart Contracts) sürecini de blok zinciri üzerinden yönetebilirsiniz. Bu sayede kontrattaki maddelerin dijital ortamda taraflarca belirlenmesi, tedarikçi-müşteri vb tarafların rol ve sorumluluklarının belirlenmesi, eklediği/çıkardığı maddelerin imzalı ve değiştirilmez şekilde görünür olması sağlanır. Kontrat sonrası, normal operasyon sürecinde, tarafların üzerinde anlaşılan SLA (Servis seviye anlaşması) maddelerine uyumunun takibi ve performans ölçümlemesi de yapılabilir.

Entegre Ödeme Çözümlerinin (Integrated Payment Solutions) blok zinciri üzerinde yapılması sayesinde, sipariş ve ödeme arasındaki zaman kısaltılır, ürünlerin tedarik zinciri sürecinde zamanında ve düzgün akışı sağlanır. Bu sayede lokal ve uluslararası ticaret kanunlarına uygun olmayan hareketler, ambargolu ülke ya da şirketlerle yasal olmayan para transferleri engellenmiş olur.

Gümrük Uygulamaları da blok zincirinin bir diğer uygulama alanlarındandır. Bugün uluslararası ticaret yapan firmaların bu sürecine; verdikleri siparişin, mal kabul noktası gelişine kadar çok sayıda kişi/kurum katılır: Alıcı-Satıcı firma, iç nakliyeci (domestic forwarder), araç sahibi (carrier), ihracat gümrük müşaviri, uluslararası taşımacı, ithalat gümrük müşaviri, resmi gümrük kuruluşları vs. Ve tüm bunlar birbirleriyle bilgi/belge, ürün ve para transferi yaparlar. Ve birçok firma yüzde yüz güvenemeyeceği partnerleri ile bu alış verişleri çoğunlukla manuel bir şekilde yaparlar. Blok zinciri sayesinde onlarca kağıt manuel evrak ve aracı ortadan kalkar, süreç daha otomatik ve daha verimli bir hale gelir bu sayede maliyetler düşer. Ayrıca blok zincirinin değiştirilemez özelliği ve  blok zincirindeki işlemlerin konuya taraf herkes tarafından onaylanma zorunluluğu sayesinde işlem daha verimli ve daha güvenli şekilde gerçekleştirebilir. 

Tüketici/Sağlık Ürünleri uçtan uca takip sistemi. Bugün mevcutta piyasada olan ilaçların yaklaşık yüzde 2’lik kısmının sahte olduğu biliniyor. Bu rakam her ne kadar yüksek görünmese de, yanlış bir ilacın bir insanın hayatına dahi mal olabileceği unutulmamalı. Blok zinciri tüm ilaçların ve diğer medikal ürünlerin uçtan uca takibini; bu sayede orijinini, üreticisini, satış noktasına gelene kadarki lojistik süreçlerini, taşınma ve depolama şartlarının görünmesini sağlar. Tüketici ürün grubunda da herhangi bir ürünün soframıza gelene kadar geçirdiği yolculuğu, üretildiği hammaddelerin/paketleme malzemelerinin neler olduğunu, önümüze gelen, örneğin domatesin, hangi tarlada, hangi çiftçi tarafından üretildiğini, doğal olup olmadığını, çocuk işçi kullanılıp kullanılmadığını, hangi doğal kaynakları ne şekilde kullandığını görmemizi sağlayıp tercih yapmamıza yardımcı olur. Ayrıca özellikle e-ticaret uygulamalarında, sipariş edilen ürünün her an statüsü, nerede olduğu, ne zaman teslim edileceği vb bilgiler anlık olarak takip edilebilir.

Peki bu kadar avantajlarını saydığımız blok zinciri bugün ne kadar yaygın olarak kullanılıyor ve uygulanabilmesi kolay mı, hangi şartlar gerekli? Öncelikle ilk sorunun cevabını verelim: Bugün henüz çok yaygın değil. Yaygın olmaması sadece ülkemiz için değil diğer ülkeler için de geçerli. Blok zincirinin henüz yaygın olmamasının ilk nedeni henüz uygulama alanlarının ve arkasındaki teknolojinin tam anlaşılamamış olması ve bu nedenle de çoğu yöneticinin radarında olmaması. Birçoğu “önce tanıdık birileri yapsın biz de bakar ona göre karar veririz” diyor. Ya da blok zinciri denilince ilk akla gelenin; faydaları ve getirilerinden çok, muhtemel yatırım bedeli ve harcanması gereken efor olması denebilir. Psikolojik faktörlerin yanı sıra, reel gerçek bazı zorluklar ise;

Manuel Veri Toplama Süreci. Birçok firma datayı toplamak için manuel sistemler, süreçler kullanıyor. IOT (nesnelerin interneti) henüz yaygın değil. Otomatikleşmemiş veri toplamanın henüz yaygın olmaması blok zinciri uygulamalarının önündeki engellerden. 
Standart ve birbirine entegre olmayan süreçler: Birçok firmanın faaliyet gösterdiği farklı il ya da ülkelerde aynı süreç (sipariş yönetimi, ödeme, nakliye planlama vb.) farklı şekillerde yönetilebiliyor ya da uçtan uca bir sürecin farklı adımları farklı sistemlerde yönetilebiliyor ve üretilen veri de birbirinden ayrı silolar şeklindeki organizasyonel yapıların içerisinde, farklı formatlarda saklanıyor. Standart olmayan ve silolar şeklinde yönetilen süreçler de blok zinciri uygulamalarının önündeki engellerden.
Lokal/Uluslararası mevzuatlar: Henüz nispeten yeni bir kavram olduğu için birçok ülkede bununla ilgili yasal düzenleme yok. Birçok avantajı bilinmesine rağmen, veri gizliliği vb faktörlerin ne şekilde olacağı çok bilinmediğinden, konuyla ilgili firmaları rahatlatacak ve cesaretlendirecek yasal mevzuatların tamamlanması gerekiyor.
Bu bağlamda firmaların yapması gereken öncelikle; “Blok zinciri benim iş birimime ne değer katar?” sorusunun cevabını belirlemek ve konuyla ilgili bir fizibilite çalışması yapmaktır. Yukarıda bahsettiğimiz faydalar ve yapılması gerekenler değerlendirilmeli, böyle bir yatırıma söz konusu firma özelinde değip değmeyeceği belirlenmelidir. Ve tabii ki bu yapılırken yine yukarıda bahsettiğimiz önkoşullar olan, veri toplama ve işleme süreçlerinin modernizasyonu & nesnelerin interneti uygulaması, sistemlerin entegrasyonu, süreçlerin standardizasyon ve otomasyonu gibi ön koşullar tamamlanmalıdır. Ayrıca blok zincir konusundaki bilgi ve uygulamalar her geçen arttığı için konuyla ilgili literatür taraması, gelişmelerin takibi, bilgi eksikliğinin giderilmesi de diğer olmazsa olmazlar arasında sayılabilir.

Kaynak : https://hbrturkiye.com/blog/tedarik-zincirinde-blockchain

etiketler:

paylaş